4-5 Yaş Aralığında Sizleri Neler Bekliyor?

Bu kritik dönemde çocukların gelişimlerinin takibi ve desteklenmesi çocuğu tanımak, gelişim dönemlerine ait özellikleri bilmek ve bu doğrultuda çocuğu gözlemlemekten geçer.

4 yaş, çocuğun karşı gelme yaşıdır. Sorgu çağı 4 yaşta zirveye ulaşır. Çocuğun dünyayı ve çevresini tanımak için yönelttiği sorular giderek sıklaşır ve artan bilişsel kapasitesi ile giderek daha karmaşık sorular sormaya başlar.

4 yaş çocuğunun motor becerilerinde de büyük ilerlemeler görülür, artık bedenini ustalıkla yönetebilir. Takla atma, atlama, zıplama gibi motor faaliyetleri yapabilir hale gelen çocuk oldukça hareketlidir ve enerjisi oldukça yüksektir.

4 yaş çocuğu artık sürekli kontrol altında tutulması gereken yaşlarını geride bırakarak kendisini kontrol altında tutabilen bir birey olmaya başlar. Kendisini açık ve net bir şekilde ifade edebilir hale geldikçe çocuğun hem akranlarıyla hem yetişkinlerle ilişkileri giderek kuvvetlenir.

4-5 Yaş Gelişim Özellikleri

Fiziksel/Motor Gelişim

Motor gelişim alanı; doğum öncesi dönemde başlayarak hayat boyu devam eden ve bireyin hareket ile ilgili beceri ve davranışlarındaki değişim ve gelişimi ifade eder. Motor gelişim, ince motor (küçük kas) ve kaba motor (büyük kas) gelişim olmak üzere 2 alt başlıkta incelenmektedir. İnce motor (küçük kas) gelişim alanı; kavrama, tutma, sıkma gibi el ve ayak hareketlerini içerir. Kaba motor(büyük kas) gelişim alanı; emekleme, yürüme, koşma, zıplama gibi vücudun genel hareketlerini içerir. Motor gelişim alanındaki beceriler, bebeğin fiziksel olarak büyümesi ve olgunlaşmasıyla ilişkili olarak kazanılmaktadır.

4-5 yaş aralığında çocuklar mevcut motor becerilerinde giderek ustalaşmaya ve yeni beceriler edinmeye başlarlar. Motor becerileri neredeyse bir yetişkin gibi bağımsız hareket etmesine elverişli hale gelir. Takla atma, atlama, zıplama gibi motor faaliyetleri ustalıkla yapabilir hale gelen çocuğun enerjisi oldukça yüksektir ve oldukça hareketlidir. Motor faaliyetlerde bulunmaktan zevk alır.

4-5 yaş aralığında çocuğun aşağıda sıralanmış olan gelişimsel özellikleri göstermesi beklenir. Ancak gelişimin bireye özgü oluşu, genetik ve çevresel faktörler sebebiyle bu özellikler her çocukta farklı derecelerde ve farklı biçimlerde gözlenebilir.

İnce Motor Gelişim Özellikleri

-Düğmelerini ilikleyebilir.

-Ucuna iğne geçirilmiş ipten boncukları geçirebilir.

-Kalemi doğru şekilde tutabilir, işlevsel şekilde kullanabilir.

-Kol, bacak, ağız gibi 6 farklı detayı ile insan resmi çizebilir.

-Kare, daire, çarpı gibi belli başlı şekilleri, bakarak çizebilir.

-Belirlenmiş çizgiler üzerinden kâğıdı makasla kesebilir.

-Şekillerin içini sınırlarını taşırmadan boyayabilir.

-Sekizden fazla küple kule yapabilir.

-Küplerden köprüler, basamaklar yapabilir.

Kaba Motor Gelişim Özellikleri

-Tek ayağı üzerinde durabilir, tek ayakla sıçrayabilir.

-Dengeli şekilde koşabilir.

-Topu atma, yakalama, fırlatma gibi motor aktivitelerde bulunabilir.

-Desteksiz ve ayaklarını değiştirerek merdiven inip çıkabilir.

-Üç tekerlekli bisikleti sürebilir.

-Takla atabilir.

-Çoğunlukla tuvaletini kontrol edebilir.

Dil Gelişimi

Dil gelişimi, bebeğin doğumuyla başlayan ve sözlü-sözsüz iletişime yönelik sesleri, sembolleri, kavramları edinmesini ve doğru şekilde kullanmayı öğrenmesini içeren bir süreçtir.

Dil gelişim süreci; kişinin dili kullanarak kendini anlatabilmesini sağlayan ifade edici dil becerilerini ve kişinin kendisine yöneltilen ifadeleri doğru anlamasına yarayan alıcı dil becerilerini içerir. Bebekler doğdukları andan itibaren etraflarındaki seslere karşı duyarlılık gösterir, alıcı ve ifade edici dil becerilerini aktif olarak kullanmaya başlarlar. Gelişim süreci içerisinde dil konusunda giderek ustalaşırlar.

4-5 yaş aralığında çocuk artık yetişkinlerle ve akranlarıyla işlevsel yani amacına yönelik, anlaşılır konuşmalar gerçekleştirebilir, sohbet edebilir hale gelir. Kendisine söylenenleri anlar ve kendisini açık ve düzgün şekilde bir ifade edebilmeye başlar. Karşılıklı iletişimi giderek daha uzun süre devam ettirebilir.

4-5 yaş aralığında çocuğun aşağıda sıralanmış olan gelişimsel özellikleri göstermesi beklenir. Ancak gelişimin bireye özgü oluşu, genetik ve çevresel faktörler sebebiyle bu özellikler her çocukta farklı derecelerde ve farklı biçimlerde gözlenebilir.

Dil Gelişimi Özellikleri

-Bildiği belli başlı sözcükleri tanımlayabilir (Elma nedir, top nedir vb.).

-Cümleler halinde, tam anlaşılır ve akıcı şekilde konuşabilir.

-Verilen yönergeleri doğru anlayarak yapması gerekeni yapabilir.

-Şarkılar, şiirler, tekerlemeler ezberleyip söyleyebilir.

-Basit düzeydeki zıt anlamlı kavramları anlamaya ve öğrenmeye başlar (sıcak-soğuk, büyük-küçük, gece-gündüz).

-Uzun öyküleri takip edebilir ve dinleyebilir.

Bilişsel Gelişim

Biliş; insan beyninin algılama, öğrenme, karar verme, tasarlama, çözümleme, değerlendirme gibi zihinsel süreçlerini ifade eder. Bilişsel gelişim alanı da bu zihinsel süreçlerdeki değişim ve gelişimleri içerir. Bireyin düşünme, öğrenme ve hatırlama süreçleri; yaşla birlikte değişim gösterir.

Çocukların bilişsel kapasiteleri doğumdan itibaren karşı karşıya kaldıkları uyaranlar ve yaşamsal deneyimlerin etkisiyle hızla gelişmeye devam eder. Çocuklar gelişimsel süreç içerisinde ilk düşünme, çözümleme girişimlerinin ardından deneme-yanılma yoluyla hareket etmeye başlarlar. Sonrasında ise bilinçli seçimler yapmaya ve kontrollü davranışlar sergilemeye geçiş yaparlar.

4 yaş çocuğu kontrollü davranışlar sergilemeye ve bilinçli seçimler yapmaya başlar. Dil becerisinde kat ettiği ilerleme ile birlikte sorular sorup öğrenmeye, karşılıklı etkileşimde bulunmaya başladıkça öğrendiği yeni bilgiler sayesinde zihninde de yeni bağlantılar kurmaya başlar. Bilişsel anlamda daha bağlantısal düşünebilmeye, olaylar arasında neden-sonuç ilişkileri kurabilmeye başlar. Örneğin karnının ağrımasının fazla şeker yemesinden kaynaklandığını anlayabilmek gibi akıl yürütmeleri gerçekleştirebilmeye başlar.

4-5 yaş aralığında çocuğun aşağıda sıralanmış olan gelişimsel özellikleri göstermesi beklenir. Ancak gelişimin bireye özgü oluşu, genetik ve çevresel faktörler sebebiyle bu özellikler her çocukta farklı derecelerde ve farklı biçimlerde gözlenebilir.

Bilişsel Gelişim Özellikleri

-10’a kadar ezbere sayabilir.

-Renkleri; daire, kare gibi basit şekilleri tanıyabilir.

-Mizah anlayışı gelişmeye başlar, mizahi ögeleri anlamaya ve kullanmaya başlayabilir.

-Yaşadığı olayları hatırlayabilir ve olaylar arasında bağlantılar kurarak konuşabilir.

-Adı-soyadı, yaşı ve yaşadığı semt gibi kendine ait temel bilgileri bilip aktarabilir.

-Zaman kavramını anlamada ilerleme kat eder. Günlük zaman kavramını (sabah-öğle-akşam) edinmeye başlayabilir.

-Başkalarını kandırabileceğinin farkına varması sonucu bilerek yalan söyleyebilir.

Sosyal-Duygusal Gelişim

Bebekler sosyal bir çevrenin içine doğarlar ve yaşamın ilk anından itibaren doğrudan veya dolaylı bir şekilde sosyal etkileşim pratiklerinde ve toplumsallaşma girişimlerinde bulunurlar. Sosyal-duygusal gelişim de en temelde çocuğun kendisi ve çevresiyle uyum içerisinde olabilmesidir. Çocuğun sosyal uyaranları ve duyguları doğru anlayıp doğru ifade edebilmesi ve bunlara uygun tepkiler verebilmesi, özdenetim becerilerini geliştirebilmesi gibi süreçler de sosyal duygusal gelişim alanı kapsamındadır.

4 yaş çocuğu, dış dünyanın oldukça farkındadır. Kuralları, diğer insanların haklarını, sınırları iyice anlamaya başlar. Bu doğrultuda kendini kontrol becerisi giderek artar ve davranışları giderek bilinçli ve amaçlı hale gelir. Ancak özdenetim becerisi henüz tam olarak gelişmediği için kimi zaman isteklerinin yapılmasında ısrarcı ve inatçı tavırlar sergileyebilir ve bağımsız hareket etmekte diretebilir.

Çocuklar dört yaşından itibaren, bedenlerini daha yakından tanıma eğilimi içine girerler ve bu tanıma sürecinde haz duygusunun cinsel bölgelerden geldiğini fark ederler. Bu dönemde çocuğun dikkati, ilgisi ve haz duygusu cinsel organlara yönelmeye başlayabilir. Akranları ile oynadığı oyunlar ile cinselliği, kadın-erkek özelliklerini anlamaya, cinsel anlamda bir takım sorular sorarak keşfetmeye çalışır. Çocuğun tamamen gelişimsel ve sağlıklı olan bu merakı ve soruları göz ardı edilmemeli veya bastırılmaya çalışılmamalıdır. Sağlıklı olan bu merak, sağlıklı şekilde doyurulmalıdır. Çocuğun yaşı ve gelişim düzeyi dikkate alınarak “yeterli” ve “anlaşılır” bilgiler çocuğa verilmelidir.

4-5 yaş aralığında çocuğun aşağıda sıralanmış olan gelişimsel özellikleri göstermesi beklenir. Ancak gelişimin bireye özgü oluşu, genetik ve çevresel faktörler sebebiyle bu özellikler her çocukta farklı derecelerde ve farklı biçimlerde gözlenebilir.

Sosyal-Duygusal Gelişim Özellikleri

-Yardımsız şekilde kıyafetlerini giyebilir.

-Gündelik yaşamda bağımsız hareket etmek ister.

-Arkadaş tercihi yapar, kendine yakın hissettiği çocuklarla daha çok vakit geçirmek ister.

-Mizah anlayışı gelişmeye başlar. Şakalardan, fıkralardan, bilmecelerden zevk almaya başlar.

-Dış dünyayı keşfetmek ister, bolca soru sorarak çevreyi tanımaya çalışır.

-Beklemeyi, isteklerini ertelemeyi, işbirliği yapmayı öğrenmeye başlar.

-Akranları ile oyunlar oynamaktan keyif alır.

-Çatal-kaşık kullanmak, el-yüz yıkamak, diş fırçalamak, saçlarını taramak gibi temel kişisel becerileri sergileyebilir.

-Sevdiği-sevmediği, hoşlandığı-hoşlanmadığı şeyleri açık sözlü ve net bir şekilde ifade edebilir.

-Sınırlarını denemek, keşfedebilmek için, isteklerinin yapılmasında ısrarcı davranabilir, meydan okumalarda bulunup karşı gelme davranışları gösterebilir.