Cep telefonu kullanım yaşının düşmesi, sosyal medya hesaplarına erişimin kolay ve popüler olmasıyla özellikle sanal zorbalık gündemde daha çok yer almaya başlamış olsa da zorbalığın sadece orta öğretim çağındaki çocuklara ve ergenlere atfedildiğini düşünmek doğru olmaz. Davranışsal yansımaları farklılık gösterse de erken çocukluk döneminden itibaren çocuklarda zorbalıkla ilişkilendirilebilecek davranışlar gözlemlemek mümkündür.

Zorbalık Davranışı Ne Zaman Gelişmeye Başlar?

Bilişsel beceriler açısından bakıldığında 3 yaşından önce bir çocuğun empati kurabilmesi mümkün değildir. Bu yaş civarındaki çocuklar bir çocuğa zarar verdiklerinde genelde bunu isteyerek (ya da sonuçlarını düşünerek) yapmazlar. Bireysel farklılıklar olmakla beraber, 4 yaş itibariyle çocukların başkasının perspektifinden bakabilme becerileri gelişmeye başlar.

Zorbalık Davranışının Özellikleri Nelerdir?

Zorbalık davranışını diğer olumsuz davranışlardan ayıran en belirgin özellikler zarar verme niyetinin belirgin olması, hedefteki çocukla zorbalık gösteren çocuk arasında orantısız bir güç farkının olması ve zaman içinde istenmedik davranışların sık sık tekrarlanıyor olmasıdır. Zorba olarak nitelendirilebilecek bir çocuk diğerine karşı “kazara” değil onu “üzme” ve ona “zarar verme” niyetiyle olumsuz davranış sergiler.

Zorbalık Olarak Değerlendirilebilecek Davranışlar

Zorbalık olarak değerlendirilebilecek davranışlar arasından küfürlü sözler, hakaretler, yumruklamak, vurmak gibi fiziksel şiddet ile dedikodu çıkartmak ve sosyal dışlanmaya maruz bırakmak örnek olarak öne çıkabilir. Bu istenmedik davranışların altından zorbanın kendisinin de zorbalığa maruz kalması, yetişkinlerin dikkatini ve ilgisini çekme ihtiyacı hissetmesi veya sadece diğerlerine zarar vermekten zevk alıyor olması gibi farklı nedenler olabilir. Erken çocukluk döneminde zorbalık durumlarını tespit etmek kolay değildir. Çünkü gelişimsel olarak çocuklar sıklıkla itiş-kakış oyunları oynarlar. Rekabet içeren oyunlar sırasında da kavga çıktığı gözlenebilir. Bir davranışın zorbalık çerçevesinde ele alınması için zorba ve kurban olma ihtimali olan çocukların profilini çok iyi değerlendirilmesi ve davranışların sınıf dinamikleri bağlamında incelenmesi gerekir.

Bir Çocuk Neden Zorbalık Görür?

Zorbalığa hedef olan çocukların kendilerini daha yalnız hissettikleri, daha sık okula gitmekten kaçındıkları, daha az arkadaşa sahip oldukları ve liderlik becerilerine sahip olmadıkları söylenebilir. Zorbalık sergileyen çocukların ise sosyal yetkinlik olarak adlandırılan akranlarıyla olumlu etkileşime girebilme ve diğerlerinin canını yakmadan kendi hedeflerine ulaşabilme kapasitelerinin düşük olduğu gözlenir. Çeşitli araştırmalar zorbaların daha görünür ve daha güçlü olarak algılanmalarından dolayı akranları arasında öne çıktıklarını ve lider olarak algılandıklarını ancak sosyal ortamlarda arkadaş olarak tercih edilebilirliklerinin düşük olduğuna işaret etmektedir. Bu da demek olur ki zorbayı ve kurbanı tespit edebilmek için öğretmenlerin sınıf içi gözlemleri çok önemlidir, ancak mutlaka sınıftaki diğer çocuklardan da zorba ve kurban olduğu düşünülen çocuklar hakkında bilgi alınmalıdır.

Bir Davranışın Zorbalık Olabilmesi İçin;

1- Orantısız güce sahip iki çocuk arasındaki etkileşim sırasında gözleniyor olması,

2- Bilerek, istenerek, art niyetli olarak yapılıyor olması,

3- Davranışın kötü olduğu bilindiği için saklanılması için çaba harcanıyor olması,

4- Liderlik özelliklerine sahip bir çocuk tarafından sergileniyor olması,

5- Sık sık tekrarlanıyor olması gerekir.

Çocuğunuzun Zorba Olma İhtimalini İşaret Edebilecek Bazı Davranışlar;

1- Kardeşlerine ya da kendinden küçük çocuklara kötü davranmak.

2- Tekrar tekrar aynı çocuğu hedef alarak onu taklit etmek, aşağılamak, dalga geçmek.

3- Sık sık aynı çocuğu dışlamak ya da onu görmemezlikten gelmek.

4- Diğerlerine üstünlük taslama ya da onları kontrol etme ihtiyacı hissetmek.

5- Zorbalık mağduru olan bir çocuğa destek olmaktan ya da yardım etmekten kaçınmak.

6- Kendi davranışlarının sorumluluğunu almamak ve kötü davranışlar yüzünden başkalarını suçlamak.

7- Arkadaşlarını veya kardeşlerini sık sık sırmak, onlara ithafen saygısız sözel ifadeler kullanmak ve onlarla kavga etmek.

Çocuğunuzun Zorbalık Mağduru Olduğunun İşaretlerinden Bazıları;

1- Sık sık bir şeylerini kaybetmesi ya da eşyalarının hasara uğraması.

2- Birlikte zaman geçirmekten hoşlandığı çok az sayıda akranının olması.

3- Sık sık kendisiyle dalga geçildiğinde gülüp geçmesi.

4- Sık sık baş ağrısı, karın ağrısı gibi fiziksel belirtilerden yakınması.

5- Okula gitmekten ve yapılandırılmış grup etkinliklerinden kaçınması.

6- Uykuya geçişte güçlük yaşaması, uykuya dalana kadar ağlamaya devam etmesi, kabus görmesi, alt ıslatması.

7- Oyun parkında dışlanması, oyun oynamak için tercih edilen çocuk olmaması.

8- Yeni oyun arkadaşı edinmek için çaba sarfetmemesi.

9- Oyuncaklarını veya diğer eşyalarını “birilerine vermesi”.

Zorbalık Mağduru Özgüvenini Geri Kazanması İçin Nasıl Desteklenmeli?

1- Çocuğunuzla açık iletişim kurun. Ona zorbalığın ne olduğunu açıklayın. Onunla oyun oynayarak oyunlarına yansıyan duygularını anlamaya ve neden zorbalığa hedef olduğunu bulmaya çalışın.

2- Yaşadıklarını küçümsemeyin ama onu korkutacak derecede de abartmayın. Bir uzmandan destek almak için son anı beklemeyin. İlk sinyalleri görmeye başladığınızda mutlaka sınıf öğretmeniyle ve okul psikolojik danışmanı/psikoloğu ile iletişime geçin.

3-Model olarak öğretin. Zorbalık davranışları karşısında kendisini nasıl savunabileceğini öğretin. Savunma stratejilerini öğretirken onu saldırganlığa teşvik etmemeye dikkat edin. “Dur! Yapma!”, “Yaptığın çok yanlış!”, “Bana yardım edin!” gibi ifadeleri zamanında kullanabilmesi için onunla rol oyunları oynayabilirsiniz.

4-Arkadaş edinmesine yardımcı olun. Zorbalığa hedef olduğu anlarda onu savunacak bir arkadaşının olması kendisini daha güçlü hissettirecektir. Bu nedenle sevdiği çocuklarla okul dışında da vakit geçirmesini sağlayın. Akran desteği alabileceği grup etkinlikleri (takım sporları, yaratıcı drama grupları gibi) de özgüvenin geri kazanılmasını destekleyici güvenli ortam sağlayabilir.

5-Okuldan tüm çocukları kapsayacak bir farkındalık programı uygulanmasını talep edin. Okulda zorbalık ile ilgili çalışmalar yapılırken sadece mağdur ile bireysel olarak çalışmak yerine okul psikolojik danışmanı tarafından yürütülen tüm sınıfın katıldığı eğitim ve müdahale programları uygulandığında duyguların ifade edilmesi, çatışma çözümü ve olumsuz duygularla başa çıkma stratejileri daha etkili bir şekilde kazanılabilir.

Kaynaklar: