15 Mart 2023
Bireylerin sağlıklı kişilik gelişimi, ilgi ve yeteneklerinin fark edilmesi ve geliştirilmesi, kendine yetebilen ve topluma faydalı bir birey olabilmeleri gibi konularda erken çocukluk dönemi deneyimlerinin önemli etkisi vardır.
TRT Çocuk
Bu kritik dönemde çocukların gelişimlerinin takibi ve desteklenmesi kuşkusuz çocuğu tanımak, gelişim dönemlerine ait özellikleri bilmek ve bu doğrultuda çocuğu gözlemlemekten geçer.
5 yaşına giren çocuk, davranışlarında belirgin bir olgunlaşma dönemine girmiştir. Giyinmek ve yıkanmak gibi temel kişisel bakım işlerini ve bazı ev içi işleri kolaylıkla yapabilir.
Ev harici ortamlarda bulunmak, örneğin okula gitmek; bu yaş grubundaki çocuğa heyecan verir. Bu yaş grubundaki çocuklar, topluma uyum becerisini geliştirmiştir. Çok daha kolay sosyalleşir, rahat ve nazik iletişim kurabilir. Konuşma becerisi büyük ilerleme kaydeden çocuk, açık seçik konuşur ve karmaşık olmayan cümleler kurabilir. Bu yaş grubundaki çocuklar, yetişkin desteğine daha az ihtiyaç duyar.
Motor gelişim alanı, doğum öncesi dönemde başlayarak hayat boyu devam eden ve bireyin hareket ile ilgili beceri ve davranışlarındaki değişimi, gelişimi ifade eder. Motor gelişim, ince motor(küçük kas) ve kaba motor (büyük kas) gelişim olmak üzere 2 alt başlıkta incelenmektedir. İnce motor(küçük kas) gelişim alanı kavrama, tutma, sıkma gibi el ve ayak hareketlerini içerirken kaba motor(büyük kas) gelişim alanı; emekleme, yürüme, koşma, zıplama gibi vücudun genel hareketlerini içerir. Motor gelişim alanındaki beceriler, bebeğin fiziksel olarak büyümesi ve olgunlaşmasıyla ilişkili olarak kazanılır.
Yeni yürümeye başlayan ve giderek daha özerk hareket edebilen çocuk, bu becerisini kullanarak çevreyi keşfetmeye ve bağımsız hareket etmeye başlar. Çocuk bu dönemde ‘ara-bul-keşfet’ ilkesiyle hareket eder. İlgisi, merakı ve öğrenme heyecanı bir araya gelen çocuk giderek daha aktif hale gelir. Çocuğun keşiflerine elverişli, zengin ve güvenli bir çevre sunularak özerk davranışlarının teşvik edilmesi fiziksel gelişimin desteklenmesi için önemlidir.
5-6 yaş aralığındaki çocuğun motor becerileri ve denge kabiliyeti iyice gelişmiştir. Ev içindeki sofra toplamak, toz almak gibi gerçek hayata dair uğraşları yapabilir hale gelir. Ev içi sorumlulukların bir parçası olmaktan hoşlanır. Bu yaş grubu, denge becerisinin de gelişmesiyle beraber, iki tekerlekli bisikletlerle daha fazla ilgilense de destek tekerleklerine ihtiyaç duyabilir. Kavrama, zıplama, tırmanma, sallanma gibi hareketleri çok daha ustaca yapabilir.
5-6 yaş aralığında çocuğun aşağıda sıralanmış olan gelişimsel özellikleri göstermesi beklenir. Ancak gelişimin bireye özgü oluşunun, genetik ve çevresel faktörlerin etkisiyle bu özellikler her çocukta farklı derecelerde ve farklı biçimlerde gözlenebilir.
-Basit rakamları ve harfleri yazabilir.
-Yumuşak nesneleri kesmek için bıçak kullanabilir.
-Ayakkabılarının bağcıklarını bağlayabilir.
-Nesneleri eliyle sıkıca kavrayabilir.
-Daha gerçekçi ve detaylı resimler, insan figürleri çizer.
-Resimleri, şeklin dışına taşırmadan boyar.
-Çok hızlı koşabilir.
-Müzik ritmine uygun hareket edebilir.
-Tek ayağı üstünde durabilir, tek ayağıyla sıçrayabilir.
-İnce bir çizgi üzerinde dengeli bir biçimde yürüyebilir.
-Bir nesneyi atıp tutarken bedeninin daha esnek kullanabilir, hızla zıplayabilir ya da takla atabilir.
Dil gelişimi, bebeğin doğumuyla başlayan ve sözlü-sözsüz iletişime yönelik sesleri, sembolleri, kavramları edinmesini ve doğru şekilde kullanmayı öğrenmesini içeren bir süreçtir.
Dil gelişim süreci, kişinin dili kullanarak kendisini ifade etmesini sağlayan ifade edici dil becerilerini ve kişinin kendisine yöneltilen ifadeleri doğru anlamasını sağlayan alıcı dil becerilerini içerir. Bebekler doğdukları andan itibaren etraflarındaki seslere karşı duyarlılık gösterir, alıcı ve ifade edici dil becerilerini aktif olarak kullanmaya başlarlar. Gelişim süreci içerisinde de dil konusunda giderek ustalaşırlar.
5-6 yaş aralığındaki çocuğun gelişiminde, sosyal beceriler ve dil becerisi doğru orantılı bir biçimde artar. Çocuk, çok daha rahat iletişim kurabildiği için sosyal becerileri artar. Sosyalleşme eğiliminin yüksek olması da dil becerisini geliştirmesini sağlar.
Bu yaş grubunda en sık sorulan soru “neden”dir. Özellikle soyut sözcükleri anlamak için devamlı sorular sorar. Olayları bir mantık sıralamasıyla anlatabilir. Dil bilgisi kurallarına uygun bir biçimde cümle kurabilir. Bu yaş aralığında çocuk, masallar ve öyküler anlatılmasından hoşlanır. Kendisi de masalları ve öyküleri kuralına uygun bir biçimde anlatabilir.
5-6 yaş aralığında çocuğun aşağıda sıralanmış olan gelişimsel özellikleri göstermesi beklenir. Ancak gelişimin bireye özgü oluşunun, genetik ve çevresel faktörlerin etkisiyle bu özellikler her çocukta farklı derecelerde ve farklı biçimlerde gözlenebilir.
-Kurduğu cümleler dil bilgisi kurallarına uygundur.
-Cümlelerinde doğru zaman kipini kullanabilir.
-Ezbere şiir okuyabilir, çocuk şarkıları söyleyebilir.
-İsim, soyadı, ev adresi gibi kişisel bilgileri söyleyebilir.
-Kelime dağarcığı genişlediği için konuşma esnasında kullandığı kelime çeşitliliği de artar.
-Aynı sesle başlayan kelimeleri tanır ve bilir.
-Kafiyeli kelimeleri seçer, kafiyeli cümleler kurabilir.
Biliş; insan beyninin algılama, öğrenme, karar verme, tasarlama, çözümleme, değerlendirme gibi zihinsel süreçlerini ifade eder. Bilişsel gelişim alanı da bu zihinsel süreçlerdeki değişim ve gelişimleri içerir. Bireyin düşünme, öğrenme ve hatırlama süreçleri yaşla birlikte değişim gösterir.
Çocukların bilişsel kapasiteleri, doğumdan itibaren karşı karşıya kaldıkları uyaranlar ve yaşamsal deneyimlerin de etkisiyle hızla gelişmeye devam eder. Çocuklar gelişimsel süreç içerisinde ilk düşünme, çözümleme girişimlerinin ardından deneme-yanılma yoluyla hareket etmeye sonrasında ise bilinçli seçimler yapmaya ve kontrollü davranışlar sergilemeye geçiş yapar.
5-6 yaş aralığında bilişsel gelişimi hızlanan çocuk, nesneler arası ilişkileri kurmaya başlar. Fakat yine de kıyas yapamaz. Çok daha hızlı düşünür ve hızlı karar alır. Bu yaş grubunda çocuk, yoğun bir öğrenme isteği içindedir. Her şeyin nedenini merak eder. Dünyayı, ebeveynlerine sorduğu sorular aracılığıyla anlamlandırmaya çalışır. Günlük gereksinimlerinde başkalarından bağımsız hale gelir, çok daha bireyseldir.
Çocuk, kendisine okunan kitaplardaki resimleri incelemekten keyif alır. Etrafında gördüğü sembollerden anlamlar çıkarmayı öğrenir. Sembolleri öğrenmesiyle beraber oyunlarına da yansıtır. Sosyal yaşamda gördüğü rolleri, oyunlarına kopyalar (doktorculuk, öğretmencilik vs.).
5-6 yaş aralığında çocuğun aşağıda sıralanmış olan gelişimsel özellikleri göstermesi beklenir. Ancak gelişimin bireye özgü oluşunun ve genetik ve çevresel faktörlerin etkisiyle bu özellikler her çocukta farklı derecelerde ve farklı biçimlerde gözlenebilir.
-Kendisine birkaç kez okunmuş bir hikâyeyi ezberleyip anlatabilir.
-Giriş, gelişme ve sonuç sıralamasına uygun hikâyeler uydurabilir.
-Daha karmaşık ve detaylı oyunlar kurar.
-Zaman konusunda daha bilgilidir. “Öğleden önce, dün sabah” gibi zaman bildiren tanımlamaları ayırt edebilir.
-Nesneleri, ortak özelliklerine göre kategorize edebilir.
-Çok sayıda nesneyi büyüklüğüne göre sıralayabilir.
-Haftanın günlerini sayabilir.
-Basit toplama işlemini yapabilir.
-Bazı geometrik şekilleri, yardımla çizebilir.
Bebekler sosyal bir çevrenin içine doğarlar ve yaşamın ilk anından itibaren doğrudan ya da dolaylı bir şekilde sosyal etkileşim pratiklerinde ve toplumsallaşma girişimlerinde bulunurlar. Sosyal-duygusal gelişim bu toplumsallaşma süreci içerisinde çocuğun kendisi ve çevresiyle uyum içerisinde olabilmesi, sosyal uyaranları ve duyguları doğru anlayabilme, ifade edebilme ve uygun tepkiler verebilmesi, özdenetim becerilerini geliştirebilmesi gibi süreçleri içerir.
5-6 yaş aralığında akranlarıyla bir araya gelen çocuk, kurallı oyunlar kurar ve kurallara sadık kalır. Grupla oynadığı oyunların süresi de uzar. Dil kullanım becerilerinin gelişmesiyle eş zamanlı olarak sosyal ilişkiler kurma becerisi de gelişir. Doğruyu yanlıştan ayırabilen çocuk, çıkarları doğrultusunda da sosyal ilişkiler kurabilir ve ilişkilerini nezaketle yönetmeyi öğrenir. Topluma ve sosyal ilişkilere çok daha uyumlu bir birey haline gelir.
5 yaşındaki bir çocuk, ilişkiler kurmak ve dünyayı keşfetmek konusunda çok daha özgüvenli ve kararlıdır. Bilişsel gelişiminin de bir getirisi olarak, merak duygusa ve keşifler yapma isteği de git gide artar. Bu yaş grubunda ara ara öfke nöbetleri görülse de çocuğun, ebeveyniyle yoğun çatışma durumları azalır. Çatışmanın azalması, çocuğun ben merkezci bakış açısından uzaklaşması ve empati yapabilen bir birey haline gelmesiyle doğrudan ilişkilidir. Olumlu geri bildirimlere açıktır. Doğru iletişim diliyle verilen geri bildirimler, çocuğun merak ve keşif duygusuna katkı sağlar, deneyimlerini doğru anlamlandırmasını kolaylaştırır.
5-6 yaş aralığında çocuğun aşağıda sıralanmış olan gelişimsel özelliklerini göstermesi beklenir. Ancak gelişimin bireye özgü oluşunun ve genetik ve çevresel faktörlerin etkisiyle bu özellikler her çocukta farklı derecelerde ve farklı biçimlerde gözlenebilir.
-Ev dışında da çok mutlu ve neşeli olabilir.
-Etrafında gördüğü bütün nesneleri oyun malzemesi olarak kullanabilecek yaratıcılık düzeyindedir.
-Arkadaşlarını kendi seçebilir ve akranlarıyla arkadaş olmayı tercih eder.
-Kendisinden küçük çocuklara, hayvanlara ve bitkilere karşı korumacı bir yaklaşım benimser.
-Öfke, mutluluk, heyecan gibi duygularını fark eder ve bu duyguları dile getirebilir.
-Yardıma ihtiyacı olduğunda arkadaşlarından yardım ister ve onlara yardımcı olur.
-Sosyal yaşam kurallarını bilir, doğru ve yanlışı davranışları ayırt edebilir.
-Onay alma, görünür olma, kabul görme gibi ihtiyaçları dolayısıyla olumlu davranışları sürdürmekte daha isteklidir.
Bu içerik ilgili uzman danışman tarafından izleyicilerimizi bilgilendirme amaçlı hazırlanmıştır. Kendinizin veya çocuğunuzun sağlığı ile ilgili her konuda, bir tıp doktoruna veya çocuk eğitimi ve psikolojisi alanında çalışan uzmanlara danışmanızı tavsiye ederiz.
9-12 Yaş Gelişim Özellikleri
İlk adımlar, ilk sözcükler, ilk oyunlar…
4-5 yaş aralığında çocuklar mevcut motor becerilerinde giderek ustalaşmaya ve yeni beceriler edinmeye başlarlar.
0-1 yaş aralığında çocuğun aşağıda sıralanmış olan gelişimsel özellikleri göstermesi beklenir.