Baba ile Çocuk Arasında Sağlıklı İlişki Nasıl Olmalı?

Bağlanma "sağlıklı yetişkin", "duygusal anlamda olgun" kişi için muhtaçlık, bağımlılık değil, isteğiyle tercih ettiği bir durumdur. Yetişkin birey / kişi “sağlıklı tek başınalığı" da koruyan bir hal ile bir bağlanma isteği ve ihtiyacı duyar. Bağlanma (attachment) halini yaşayan bebektir, bağı kuran (bonding) anne ve babadır. Daha doğrusu birincil bakımı veren kişidir. Dolayısıyla burada bebek ile birincil bakımı veren kişinin yaşadığı deneyim aynı şey değildir. Attachment ifadesi manidardır, 'ataş'tan gelir, bebek ataş gibi kendisini annesine yapıştırır, sağlıklı gelişim süreci ile doğallıkla kendisi bu ataş ile yapışma halinden ayrılır. Attachment yaşayan bebek için eylemsel bir durum söz konusu değilken, bonding deneyimi yaşayan anne ya da birincil bakım veren yetişkin olmanın sorumluluğuyla eylem halindedir.

Doğumundan itibaren babanın da anne kadar bebeği paylaşım halinde olması, çocukla güvenli bir bağ kurabilmesini sağlar. Babanın bebeğin bakımını sevgi ve şefkat göstererek yerine getirmesi; bebeğin sevildiğini, kabul edildiğini ve güvende olduğunu hissetmesini sağlar. Baba ile güvenli bağlanma çocuğun kişilik, sosyal, duygusal, bilişsel gelişimini olumlu etkiler, çocuk duygu ve düşüncelerini çok daha rahat ifade edebilir. Anne-çocuk arasındaki bağ anne karnında başlarken, babalık zamanla öğrenilir çünkü baba ile çocuk arasındaki bağ bebek doğduktan sonra oluşmaya başlar. Baba ilgisi ve yakınlığı, çocukların akademik başarılarını, bilişsel becerilerini, özgüven gelişimlerini olumlu yönde etkiler. Çocuğunu okula, sosyal yaşama hazırlayan, çocuğu ile oyun oynayan babalar çocuklarının sağlıklı gelişimlerine katkı sağlar.

Ebeveynleri tarafından kabul görmek, sevilmek ve şefkatle büyütülmek, çocuğun içinde bulunduğu dünyaya güven duygusu oluşturmasını sağlar. Babaların çocuklarının ihtiyaçlarını giderirken, onları yaşama hazırlarken sevgilerini hem sözleri hem de davranışları ile göstermeleri oldukça önemlidir. Bunun yanı sıra anne-baba arasındaki ilişkinin sağlıklı olması, babanın anneye sevgiyle, şefkatle, saygıyla davranması da çocuğun kendini güvende hissettirir. Çevresiyle etkili iletişim kuran, eşini, çocuğunu dinleyen, empati kuran, çatışmaları yapıcı biçimde çözen babalar çocukları için iyi bir rol modeldir.

Babanın bebeklik döneminden itibaren "çocuğun hayatına dahil olması", "duygusal olarak onun dünyasında yer alması", "var ama yok" halinden çıkmış bir vaziyette çocuğu için "ulaşılabilir" ve "ihtiyaç duyduğu an yanında" mesajını verip çocuğuna hissettirmesi, yakın ve sağlıklı ilişki kurması sadece çocukluk dönemindeki gelişimini değil, bireyin yetişkinlik dönemi için de sağlam bir temel oluşturur. Yetişkinlik döneminde görülebilen ruh sağlığı problemleri, olumsuz kişilerarası ilişkiler, saldırgan davranışlarda bulunma gibi sorunlar göz önünde bulundurulduğunda, babanın çocuğu ile kurduğu ilişkinin önemi de ortaya çıkar. Çocuk, babasının davranışlarını taklit eder, söylediklerini kopyalar. Genellikle dış dünya ile iletişim halinde olan baba olduğu için, çocuk babayı "dış dünya" olarak görür. Çocuğun dış dünya ile kurduğu ilişkinin birinci basamağını baba ile kurulan ilişki oluşturur. Bu sebeple babanın, ailesi ve çevresine olan davranışları, problemlere yaklaşım biçimi ve çatışma çözme becerileri çocuklar için oldukça önemlidir.

Baba ile çocuk arasındaki sağlıklı ilişki gelişiminin önemli adımları şöyle sıralanabilir:

- Babanın, bebeklikten itibaren çocuğun bakımı ve gelişimiyle ilgili sorumluluk alması oldukça önemlidir.

- Baba, çocuk için güven duyulacak, aileyi koruyan bir figür olarak algılanır ancak baba, çocuğa sevgi göstererek duygusal olarak da çocuğun gelişimine olumlu destek olabilir. Babanın çocuğuna olan sevgisini sadece fiziksel ihtiyaçlarını karşılayarak göstermesi yeterli değildir. Çocuğuna sarılması, çocuğunun yaşına uygun etkinlikleri birlikte yapması, sözel olarak da çocuğuna onu sevdiğini söylemesi aralarındaki duygusal bağı güçlendirebilir.

- Çocuğun gelişimini yakından takip eden baba, çocuğuyla daha sağlıklı ilişki kurar. Bu sağlıklı ilişkiyi baba, çocuğuyla duygusal yakınlık kurup onun yaşamına dahil olarak oluşturur. Çocuğunun duygularını ve mizacını herhangi bir koşula bağlamadan kabul etmesi, çabalarını ve olumlu davranışlarını takdir etmesi, evladı dahi olsa ayrı bir birey oluşuna saygı duyması duygusal yakınlığın kurulmasında en önemli unsurlardır.

- Babanın, çocuğunun dersleriyle saygılı ve anlayışlı bir biçimde ilgilenmesi çocuğun okul yaşamını olumlu etkileyebilir.

- Sabahları çocuğunu sevgiyle uyandırma, gece yatmadan önce çocuğuna kitap okuma, birlikte mutfakta bir şeyler hazırlama gibi genelde annelerin yaptıkları sevgi dolu/sevecen eylemleri baba yaptığı takdirde çocuğu ile arasında bağı kuvvetlendirmiş olur.

- Çocuklar için özel günler önemlidir. Okula başlama, karne alma, doğum günü gibi özel günlerde babanın çocuğunun yanında olması ve ilgilenmesi çocuğa babasının ona değer verdiğini hissettirir çünkü yetişkinlikte insanlar geçmişlerini yad ederken özel günlerde kendilerine ne alındığını değil, yanlarında kimler olduğunu hatırlarlar.

- Babanın, çocuğun duygu ve düşüncelerine önem vermesi, çocuğunu yargılamadan dinlemesi ve onun ilgilendiği konularda sohbet etmesi aralarındaki samimiyeti artırır, bağı güçlendirir.

- Kadına ve erkeğe yüklenen rollerdeki değişimle birlikte artık evi geçindiren sadece baba değildir, anneler de artık baba ile aynı koşullarda iş yaşamında aktif olarak yer almaktadır. İşi veya yorgunluğu sebebiyle çocuğu ile ilgilenmeyen baba, günümüzde çocuğuyla en az anne kadar ilgilenen bir ebeveyne dönüşmektedir. Babanın, çocuğun bakımı ve gelişimiyle ilgili farkındalığını geliştirmesi, en az anne kadar çocuklarıyla kaliteli şekilde ilgilenmesi, çocuğun hem şimdiki hem de gelecekteki yaşamı için önemlidir. Anne ve babanın çocuğun yaşamındaki rolü ve önemi farklıdır.

Kız ve erkek çocuk, kişilik gelişiminde babalarının davranışlarından farklı etkilenirler. Kız çocuk için baba güvende olmalarını sağlayan güçlü bir figür, erkek çocuk için baba rol modeldir. Her bireyin koşulsuz sevgiye, başkaları ile kıyaslanmamaya, olumlu davranışlarının desteklenmesine ihtiyacı vardır.

Babaların çocukları birey olarak kabul edip görüşlerini saygıyla dinlemesi, kendilerini ifade etmelerini sağlayacak ortamlar oluşturması ve etkili iletişim becerilerini kullanarak çocuklarını ilgiyle dinlemesi çocukların kişilik gelişimi açısından oldukça önemlidir. Belirtildiği üzere baba da en az anne kadar ebeveynliğin önemli bir parçasıdır. Çocuğuyla ilgili sorumluluklarını doğru bir şekilde yerine getirmesi, çocuğun gelişimi, kişiliği ve geleceği bakımından tamamlayıcıdır. Ebeveynlerin çocuklarının yüksek yararını düşünerek, her koşulda birlikte hareket etmeleri, birbirlerini desteklemeleri ve günün koşullarına göre ebeveynliklerini geliştirmeleri önemlidir. Anne babalık uzun soluklu ve öğrenilmesi gereken önemli bir sorumluluktur.

Prof. Dr. Nuray TAŞTAN

Kırıkkale Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Psikoloji Bölümü