Dünya'nın Atmosferi ve Katmanları

Dünya yaşamı desteklemek için gereken birçok şartın bir araya geldiği bir gezegendir. Dünya’nın atmosferi bizi sıcak tutar, nefes almamız için oksijen verir ve aynı zamanda yağmur, kar gibi hava olaylarının gerçekleştiği yerdir.
Atmosfer, gezegenimizi bir portakal kabuğu gibi çevreler. Ama her yerde aynı değildir. Farklı niteliklere sahip değişik katmanları vardır.

Dünya'nın atmosferi altı farklı katmana sahiptir.

Dünya’nın katmanları dıştan içe doğru sırasıyla;

1) Traposfer

2) Stratosfer

3) Mezosfer

4) Termosfer

5) İyonosfer

6) Ekzosfer

Traposfer

Dünya yüzeyine en yakın olan troposferdir.

“Tropos” değişim demektir. Bu katman adını, atmosferimizin bu bölümünde sürekli değişen ve gazları karıştıran hava koşullarından alır. Troposfer, Dünya'da nerede olduğunuza bağlı olarak 8 ile 14 kilometre arasında bir kalınlığa sahiptir. Kuzey ve Güney Kutbu'nda en incedir.

Bu katmanda soluduğumuz hava ve gökyüzündeki bulutlar bulunur.

Bu en alt katmanda hava en yoğundur. Aslında, troposfer, tüm atmosferin kütlesinin dörtte üçünü içerir.

Buradaki hava %78 nitrojen ve %21 oksijendir. Son %1 ise argon, su buharı ve karbondioksitten oluşur.

Yüzünüzde rüzgarı hissettiğinizde, gökyüzündeki bulutları gördüğünüzde ve kuşların uçuş sırasında kanat çırpışını seyrettiğinizde, troposferi deneyimlersiniz.

Stratosfer

Troposferin üstünde ve mezosferin altında stratosfer bulunur.

“Strat” katman anlamına gelir. Atmosferimizin bu katmanının da kendi alt katmanları vardır. Burada havayı karıştıracak fırtına veya türbülans yoktur, bu nedenle altta soğuk, ağır bir hava; üstte ise ılık, hafif bir hava vardır.

Bu durum yaşadığımız yer olan troposferde katmanların çalışma biçiminin tam tersidir.

Stratosferde bir dağa tırmanacak olsaydınız, alışık olduğumuz şekilde giyinmek yerine, kalın kıyafetlerinizi tepeye yaklaştıkça çıkarmanız gerekirdi.

Bu katman 35 kilometre kalınlığındadır.

Stratosfer, çok önemli ozon tabakasının bulunduğu yerdir.

Ozon tabakası bizi Güneş’ten gelen ultraviyole ışınlarından (UV) korumaya yardımcı olur. Aslında ozon tabakası, Güneş’in bize gönderdiği UV ışınların çoğunu emer.

Yaşam, bu koruma katmanı olmadan mümkün olmazdı.

Mezosfer

Mezosfer, termosfer ile stratosfer arasında yer alır.

"Mezo" orta anlamına gelir ve bu tüm gazların karıştığı en yüksek katmandır.

Mezosfer 35 kilometre kalınlığındadır.

Hava incedir, bu yüzden mezosferde nefes alamazsınız. Ancak bu katmanda, termosferde olduğundan daha fazla gaz vardır.

Hiç göktaşlarının yanarak iz bıraktığı bir meteor yağmuru gördünüz mü?

Bazı insanlar bu meteor yağmurlarını kayan yıldız zannederler. Tabi ki bu doğru değildir.

Atmosferimize giren meteorlar mezosferde yanar.

Ekzosfer ve termosfer katmanlarda fazla hava olmadığı için meteorlar çok fazla sorun yaşamadan bu katmanlardan geçerler. Ancak mezosfere çarptıklarında sürtünmeye ve ısı oluşturmaya yetecek kadar gaz vardır.

Termosfer

Termosfer, ekzosfer ile mezosfer arasında yer alır.

"Termo" ısı anlamına gelir ve bu katmandaki sıcaklık 2000C dereceye kadar ulaşabilir.

Yine de termosferde vakit geçirecek olsaydınız çok soğuk hissederdiniz çünkü bu katman ısıyı size iletecek yeterli gaz molekülüne sahip değildir.

Bu aynı zamanda ses dalgalarının geçmesi için de yeterli molekül olmadığı anlamına gelir.

Dünya atmosferinin bu katmanı yaklaşık 513 kilometre kalınlığındadır. Atmosferin iç katmanlarından çok daha kalındır, ancak ekzosfer kadar kalın değildir.

Termosfer, Dünya'nın etrafında dolanan Uluslararası Uzay İstasyonuna ev sahipliği yapmaktadır. Burası aynı zamanda düşük Dünya yörüngesindeki uyduları bulacağınız yerdir.

İyonosfer

İyonosfer ilginç bir katmandır.

Mezosfer, termosfer ve ekzosfer ile örtüştüğü yerler vardır.

Atmosferin çok aktif bir parçasıdır ve güneşten aldığı enerjiye bağlı olarak büyür ve küçülür.

Adı, bu katmanlardaki gazların Güneş’ten gelen ışınımlar tarafından uyarılması ile oluşmuş elektrik yükü olan iyonlardan gelmektedir.

İyonosferin parçaları, Dünya'nın manyetosferi ile örtüşür.

Bu, Dünya'nın etrafındaki yüklü parçacıkların Dünya'nın manyetik alanını hissettiği alandır.

İyonosferde, yüklü parçacıklar hem Dünya'nın hem de Güneş’in manyetik alanlarından etkilenir.

Auroraların gerçekleştiği yer burasıdır. Bunlar, bazen Dünya'nın kutup bölgelerine yakın yerlerde görünen parlak, güzel ışık şeritleridir.

Güneş’ten gelen yüksek enerjili parçacıkların atmosferimizin bu katmanındaki atomlarla etkileşime girmesinden kaynaklanır.

Ekzosfer

Ekzosfer, atmosferimizin en dış tabakasıdır.

"Ekzo" dış anlamına gelir.

Ekzosfer, atmosferimizin en uç noktasıdır. Bu katman atmosferin geri kalanını uzaydan ayırır.

Yaklaşık 10.000 kilometre kalınlığındadır.

Neredeyse Dünya'nın kendisi kadar geniştir.

Bu demektir ki uzaya çıkmak için Dünya'dan gerçekten uzakta olmanız gerekiyor.

Ekzosfer, hidrojen ve helyum gibi gazlara sahiptir fakat bunlar çok yayılmışlardır.

Arada çok fazla boşluk vardır.

Nefes alacak hava yoktur ve çok soğuktur.

Kaynak: TUA (Türkiye Uzaj Ajansı)