16 Eylül 2024
Satranç oyunu nedir, nasıl oynanır ve çocuklara ne gibi faydaları vardır? Satranç çocukların stratejik düşünme, planlama, değerlendirme, imgeleme, odaklanma, analiz, öngörü ve kuramsal düşünme gibi becerilerinin gelişmesine yardımcı olur.
TRT Çocuk
Satranç, iki kişi arasında kare şeklinde bir tahta üzerinde oynanan köklü bir strateji oyunu. MS 6.yüzyılda Hindistan’da ortaya çıktığı bilinen satranç oyunu ilerleyen yıllarda Asya’ya Ortadoğu’ya ve Avrupa’ya da yayılmış.
Satranç oyununun kuralları ve diziliş şekilleri geçmiş yüzyıllarda değişiklik göstermişse de 19. Yüzyıl itibariyle bugünkü şeklini almış. Strateji oyunlarını takip edenlerin en sevdiği oyunlar arasında yer alan satranç bugün 7’den 70’e her yaş grubunu severek oynadığı bir oyun haline geldi.
Satranç çocukların yeteneklerini farkına varmalarına, becerilerini geliştirmelerine ve zekalarını daha etkili bir şekilde kullanmalarına katkıda bulunur. Bunların yanı sıra satranç çocukların planlama, seçenekleri değerlendirme, imgeleme, odaklanma, analiz, öngörü ve kuramsal düşünme gibi becerilerinin gelişmesine de yardımcı olur.
Çocuklar satranç ile uzun vadeli hedeflere odaklanmayı ve hedeflerine ulaşmak için adım adım ilerlemeyi, farklı gelişmeler karşısında planlarını tekrar gözden geçirerek gerekli değişiklikleri yapmayı öğrenirler.
Satranç ile çocuklar gördükleri ilk seçeneği tercih etmek yerine; alternatifleri düşünmeyi ve farklı durumlar için her bir alternatifin avantaj ve dezavantajlarını değerlendirmeyi öğrenirler.
Çocuklar, bir seri olay olmadan önce olayları ve durumları zihinlerinde canlandırmayı öğrenirler. İmgeleme becerisi, önce taşlara dokunmadan birkaç hamleyi zihinlerinde canlandırmalarıyla gelişir.
Satranç, dikkatle gözlemlemeyi ve konsantre olmayı öğretir.
Satranç çocuklara, tek tek ya da ardışık birçok olayı değerlendirmeyi öğretir. Örneğin bir taşı hareket ettirmeden önce karşı tarafın olası hamlelerini analiz ederek bir hamle yapmayı destekler. Çocuklar, satranç ile bir hareketi yapmadan önce düşünmeyi ve sabırlı olmayı öğrenirler.
Satranç, çocuklara, periyodik olarak detayları bırakarak olaraklara bütüncül yaklaşabilmeyi öğretir. Aynı zamanda çocukların her hangi bir durumda, model oluşturabilme ve bu modeli farklı ama ilişkili durumlarda kullanabilmelerine yardımcı olur. Kritik durumlarda iyi düşünme, daha iyi problem çözme, bağımsız ve doğru karar verme becerileri kazanır ve geliştirirler. Satranç çocuklara ayrıca, arkadaşlık, sportmenlik, pes etmeden mücadele etmeyi öğretir.
Satrancın amacı rakip şahı mat etmektir. Bunun anlamı rakip şahın bulunduğu karenin tehdit altında bulunması ve tehdit altında olmayan bir kareye kaçış ya da tehdidi engelleyecek başka bir hamlesinin olmamasıdır. Bu da rakibin diğer taşlarını alarak onu güçsüz bırakma ilkesine dayanır.
Satrançta hızlı gelişim de önemlidir. Hızlı gelişim göstermek için yapılan en önemli adım gambit, yani piyon fedasıdır. Bu, daha fazla taşın merkeze rahatça açılmasına olanak sağlar. Eğer bir oyuncunun şahının bulunduğu kare tehdit altında olmadığı halde bu oyuncunun kalan tek taşı şah ise ve şahının tehdit altında olmayan bir kareye yapabileceği bir hamlesi yoksa oyun pat olur, yani berabere biter. Ayrıca oyun herhangi bir anda oyunculardan birinin yenilgiyi kabul etmesi veya bir oyuncunun beraberlik teklif etmesi ve diğerinin de bunu kabul etmesiyle de sona erebilir.
Oyun sırasında taşları avantajlı yerlere yerleştirerek rakibin hareketini kısıtlamak ve rakibin taşlarını almak yoluyla gücünü azaltmak esastır. Her taş, kurallara göre ulaşabileceği bir karedeki rakip taşın bulunduğu kareye yerleşerek, yerinden ettiği taşı oyun dışı bırakma gücüne sahiptir, buna taş almak denir. Alınan taş oyuna bir daha geri dönemez, ancak bulunduğu hattın son karesine varan bir piyon, oyun haricinde bulunsun bulunmasın, arzu edilen piyondan değerli, şahtan değersiz başka bir taşla değiştirilebilir.
Satranç özel satranç tahtası olan ve bu tahta üzerine dizili 32 taş ile oynanan bir oyundur.
İki kişi arasında oynanan bu oyunda tahtanın üzerinde toplam 64 taş bulunur.
Bunların yarısı siyah yarısı ise beyazdır.
Bu taşlar tahtanın üzerine kurallı bir şekilde dizilir ve oyun bu şekilde başlar.
Oyuncuların her birinin 16 satranç taşı vardır: Sekiz figür, şah, subaylar, ağır taşlar vezir ve iki kale, hafif taşlar iki at ve iki fil, sekiz piyon
• Kaleler dış köşelere, sağ ve sol kenarlara yerleştirilir.
• Şövalyeler hemen kalelerin içine yerleştirilir.
• Piskoposlar hemen şövalyelerin içine yerleştirilir.
• Vezir, oyuncunun rengiyle aynı renkteki orta kareye yerleştirilir: beyaz karede beyaz vezir ve siyah karede siyah vezir.
• Karal vezirin yanında boş yeri alır.
• Piyonlar, diğer tüm taşların önünde bir kareye yerleştirilir.
Kale: sadece yatay ve dikey olarak hareket eder.
At: sadece L şeklinde hareket eder.
Şah: her yönde doğru harekete eder fakat yalnızca tek bir kare ilerleme hakkı vardır.
Fil: sadece çapraz şekilde hareket edebilir.
Vezir: hem çapraz hem de yatay veya dikey olarak hareket eder.
Piyon: piyonlar önlerinde taş olmadıkça ileriye doğru hareket eder. Ayrıca taş alma sırasında çapraz hareket etme imkanları da vardır.
• Taşlar sadece belirtilen özelliklere göre hareket edebilir.
• Şah kaybedilirse oyun biter.
• Satranç oynamak için satranç taşları ve satranç masasına ihtiyaç vardır. Oyun iki kişi ile oynanmaktadır.
• Alınan taşlar oyun alanı dışına çıkartılır.
• Her oyuncunun sırayla bir hamle yapma şansı vardır.
• Hamle için süre sınırlaması yoktur. Acele etmeden oynanan bir oyundur.
Oyuna beyaz başlar ve oyuncular sırayla bir taşla oynarlar. Böyle iki kişinin arka arkaya birer kere satranç taşlarından birin hareket ettirmelerine hamle denir. Satrançta hamle sırası geldiğinde sıra gelen oyuncunun oynama zorunluluğu vardır.
Bir karede en fazla bir taş durabilir. Taş, o alanda durduğu sürece bütün diğer taşlar için o kareyi kendi taşları için bloke eder. Karşı tarafın taşları için bu böyle değildir. Bir taşın gitmek istediği hedef karesinde rakibin bir taşı durmaktaysa bu taş, kendi taşını o alana koymak isteyen oyuncu tarafından önce tahtadan uzaklaştırılır, sonra böylece boşalmış olan bu alana kendi taşını koyar. Buna satrançta karşı tarafın taşını almak denir.
Bir satranç taşı öbür hamlede vurulabilecek konumdaysa bu taş tehdit altındadır. Eğer akabindeki yarı hamlede onu alan taşı da almak mümkünse bu taş korunmuştur. Şahlardan biri bir hamleyle tehdit altına girerse bu durumu oluşturan oyuncu, karşı tarafa ‘Şah’ diyerek ikaz eder. Şah verilince karşı tarafın tedbir alması gerekmektedir. Oyunun hedefi, öyle bir pozisyon oluşturmaktır ki bu pozisyonda karşı tarafa şah verilmiş olsun ve o şahı korumak mümkün olmasın (şah mat).
Satranç taşları sadece bazı kurallar çerçevesinde yürütülebilir.
Taşlar prensip olarak birbirinin üzerinden atlayamaz. Bunun iki istisnası vardır. İlki at, ikincisi ise Rok’tur. Oyuncular kendi taşlarıyla işgal edilmemiş alanlarda ya da düşmanın bir taşının bulunduğu bir kareye kadar hareket edebilirler. İkinci durumda oyuncu önce orada karşı tarafın taşını alıp tahtadan uzaklaştırır, sonra da boşalan alana kendi taşını yerleştirir. Eğer bir şah, karşı tarafın bir satranç taşı tarafından tehdit edilirse bu şah, şah tehdidi altındadır. Böyle bir şah tehdidini dikkate almamak yasaktır. Oyuncu, bu durumda ya şah veren taşı almak, başka bir taşı şah veren düşman taşıyla şahı arasına getirmek (at şah verince mümkün değildir) ya da şahını tehdit altında olmayan bir alana çekmekle yükümlüdür. Şah verilmiş bir şahın kendini rok yaparak kurtarması yasaktır.
Şah, her yönde bir kare gidebilir. Her iki şahlar, birbirlerini tehdit edecekleri ve şahın da tehdit edilmiş bir kareye gitmesinin yasak olmasından dolayı hiçbir zaman yan yana duramazlar.
Rok, satrançta bir yarı hamlede iki taşın, yani şah ve kalenin hareket etmesine izin verilen tek hamle çeşididir. Rok yapılabilmesi için her iki taşın daha önce hareket etmemiş olması gerekir. Şah, rok yapacağı taraftaki kaleye doğru iki kare gider ve o kale de şahın üzerinden geçerek şahın üzerinden geçtiği karede yer alır.
Vezir, her yöndeki her boş kareye (çapraz, yatay ya da dikey olarak) başka taşların üzerinden atlamamak şartıyla gidebilir. Dolayısıyla kendinde bir kale ve filin özelliklerini toplamaktadır. Böylece vezir çok hareketli bir taştır. Vezir, benzer pozisyonlarda duran iki kale kadar kuvvetlidir.
Kale, satrançtaki ikinci kuvvetli taştır. Bir kale, satır ve sütunlarda her tarafa doğru istediği kadar gidebilirse de başka taşların üzerinden atlamasına izin yoktur. Tek istisna roktur. Burada aynı yarı hamlede şahla kale hareket eder, dolayısıyla bir yarı hamlede iki taşın oynayabileceği tek hamle budur. Kalenin uzanabileceği kareler, ancak satranç tahtasının kenarlarınca sınırlanır. Tahtanın her karesine erişebilmektedir. Sadece kale ve şahla karşı tarafın şahını mat etmek mümkündür. Diğer bakımlardan eşit şartlarda kale, bu yüzden bir at ya da filden hatırı sayılır ölçüde daha kuvvetlidir. Fakat roktan önce pek hareket etme imkanı olmadığından oyunun başında pek etkili değildir. Çok kuvvetli olmasına rağmen bir kale, bir at ve bir filin toplamından biraz daha zayıftır. Kale gibi bir taşla at veya fil arasındaki değer farkına kalite denir. Bir kaleyi bir at ya da fil feda ederek almaya kalite artışı, bile bile başka bir menfaat için daha kıymetli bir taşı vermeye kalite fedası denir. At veya file karşın kale, satranç tahtasındaki pozisyonundan bağımsız olarak boş bir tahtada hep 14 kareyi tehdit eder
Partinin başlangıcında her iki tarafın beyaz ve siyah alanlarda giden birer fili vardır. Bunlara vezir tarafı fil ve şah tarafı fil de denmektedir. Filler, üzerinde durdukları renkteki çaprazlar üzerinde istedikleri kadar hareket ederler. Başka satranç taşları üzerinden atlamalarına izin yoktur. Filler, genelde çok sayıda kareyi tehdit ederek merkezi kontrol ederlerse etkilidirler.
At iki düz bir çapraz, sembolik olarak "L" şeklinde gider. Atın en dikkat çekici özelliği taşların üzerinden atlayabilmesidir. Başlangıç pozisyonu kalelerin hemen yanıdır. At aynı zamanda ortadaki 4 karede çok fazla güç kazanır.
Her oyuncu partinin başında sekiz piyona sahiptir. Bunlar, diğer taşların önünde bir duvar oluştururlar. Sınırlı hareket imkanından dolayı piyon, satrancın en zayıf taşıdır. Diğer taşlar gibi geriye doğru hareket edemez. Fakat parti sürdükçe piyonların karşı tarafın en son sırasına erişerek kral hariç daha değerli bir taşa dönüşebileceğinden önemi gitgide artmaktadır. Başlangıç pozisyonunda piyon, önündeki alanların boş olması şartıyla bir veya iki kare gidebilir. Piyon başlangıç pozisyonunda değilse (2.-7. sıra) her hamlede (bir düşman taşını almadığı sürece) üzerinde bulunduğu sütunda sadece bir kare ilerleyebilir. Piyon çapraz olarak düşman taşını alır. Böylece normal hareketiyle bir taşı alırken yaptığı harekete farklı olan satranç tek taştır. Piyon, hareket ettiği zaman ancak ilerleyebilir. Böylece daha önce durduğu alana dönemeyen tek satranç taşıdır.
Bir piyon karşı tarafın en dipteki satırına geldiğinde (beyaz piyon için 8., siyah piyon için 1. satır) bu yarı hamlenin bir parçası olarak kendi renginde bir vezir, kale, fil ya da ata dönüştürülmek zorundadır. Bu dönüşüm vezirden başka bir taşa olmuşsa değer kaybı olan bir dönüşümdür. Piyon oyundan çıkarılıp bu kareye yeni taş konur. Yeni taşın özellikleri hemen etkisini gösterir ve hemen şah mata götürebilir. Dönüşüm, bu taşın oyun esnasında önceden alınmış olup olmamasına bağlı değildir. Dolayısıyla bir oyuncu dönüşümle aynı taştan başlangıç pozisyonunda olduğundan daha fazlasına sahip olabilir. Genelde dönüşüm veziredir. Bazı maçlarda bir vezir yerine tahtaya ters bir kalenin konması, turnuvalarda kurallara aykırıdır. Gerekirse başka oyun taşlarından bir vezir alınması gerekmektedir. Satranç literatüründe taşların değerini sözde piyon birimiyle ölçülmesi yaygındır. Buna göre bir piyonun değeri bir piyon birimi olarak tanımlanır.
* Hareketli olup özellikle aynı sütunda karşı tarafın piyonlarıyla önlenmeyip bunun yanındaki sütunlarda düşman piyonlarınca alınma tehlikesi olmadığında. * Grup olarak hareket edip karşı tarafın bir taşını kovalayıp birbirlerini koruduklarında (piyon çift veya piyon zinciri). * Çok ilerlemiş olup dönüşüm potansiyeli yüksek olduğunda.
Terfi, satranç tahtasının karşı kenarına (son sıraya) ulaşan piyonların arzu edilen bir taşa (vezir, kale, at veya fil) dönüşmesidir. Yaygın olarak yanlış bilinen bir kural piyonların sadece kaybedilmiş (eksik) taşlara dönüşebileceğidir. Teoride bir oyuncu 9 vezire sahip olabilir.
Satrançta taşların konumları ve hamleleri genellikle cebirle gösterilir. Satranç tahtasında düşey sütunlarda birer harf (a, b, c, d, e, f, g, h) ve yatay sütunlara birer sayı (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 ) ile gösterilir.
İstisnalar
Bir Piyon, tehdit ettiği bir karenin üzerinden, ilk diziliş durumundan 2 kare ilerleyerek geçen rakip piyonu sanki tek kare ilerlemiş gibi alabilir. Ancak bu hakkını hamle sırası kendine geldiğinde hemen kullanmalıdır yoksa ilerleyen hamlelerde söz konusu rakip piyonu geçerken alma hakkını kaybeder. Buna geçerken alma (en passant) denir.
Çocuklarınızın satranç oyununu daha yakından tanımasını sağlamak için Ankara'da bulunan Gökyay Satranç Vakfı Müzesi'ni ziyaret edebilirsiniz.
Bu içerik ilgili uzman danışman tarafından izleyicilerimizi bilgilendirme amaçlı hazırlanmıştır. Kendinizin veya çocuğunuzun sağlığı ile ilgili her konuda, bir tıp doktoruna veya çocuk eğitimi ve psikolojisi alanında çalışan uzmanlara danışmanızı tavsiye ederiz.
Havalimanında işler nasıl ilerler? Yolcular uçağa gitmeden önce neler yapar? Uçakta yolculuk nasıldır? Bunları merak ettiniz mi ya da zaten biliyor musunuz? İster bilin ister bilmeyin, bu yolculuğu çok seveceksiniz.
4-6 yaş grubu için pedagoglar tarafından onaylanan TRT Çocuk Akıllı Tavşan oyunu tamamen ücretsiz ve reklamsız!
Anadolu’nun kadim oyunlarından biri olan mangala oyunu, çocukların stratejik düşünme becerilerini arttıran ve zeka geliştiren geleneksel bir oyun.
Çocuklar temel fizik kurallarını, TRT ÇizBul oyunuyla eğlenerek öğreniyor. TRT ÇizBul okul dönemi çocukların sayısal düşünebilme, öngörebilme yeteneğini keşfetmesini ve geliştirmesini sağlıyor.