Çocuğa Nasıl Kural Koymalı?

Özgüveni yüksek, disiplinli, empatik, sorumluluk sahibi çocuklar yetiştirmek bütün ebeveynlerin hedefleri arasında. Bu özelliklere sahip olabilmeleri için çocukların daha serbest ve özgür bırakılmaları gerektiği fikri ise gayet yaygın. Hâlbuki kural konmayan, sınır çizilmeyen çocuklarda istenilenin aksine bu özellikler gelişmez. Kural koyan ebeveyn, çocuklarının neyin iyi neyin kötü, neyin yararlı neyin zararlı olduğunu bilemedikleri bir dünyada tereddütte kalmalarını önleyerek makul seçenekleri onlara sunar ve çocukların hayatını düzene sokarak güvende hissetmelerini sağlar. Böylece çocuklar, ebeveynlerinin yönlendirmesiyle en az zararla çevrelerini keşfederek sosyal hayata uyum sağlarlar ve sosyal beceriler geliştirirler.

Bebeklerin de ilk aşamalarda gelişmek için kendilerini güzel ve önemli hissetmeye ihtiyaçları vardır. Ebeveynlerin mutluluk verici hayranlık ifadeleri onların gelişimleri içim gerekli duygusal desteği sağlar. Bu mutlu ilişkilerden yoksun kalan çocuk derin bir utanç duygusu yaşayarak kendini değersiz hissedebilir. Fakat çocuk büyüdükçe dış gerçekliğin gerekliliklerine de uyum sağlamalı, ebeveynlerin ve toplumun kurallarını, sınırlarını öğrenmesi gerekir. Böylece ebeveynin daha az hayranlık dolu, daha gerçekçi rehberliğinde, çocuklar daha az benmerkezci hale gelir ve başka insanlarla empati kurabilme yeteneği geliştirir.

Kurallar aynı zamanda arka planda yatan düşünsel, davranışsal ve duygusal kültür kodlarının çocuklara aktarımını da sağlar. Çocuklar, bireyler arası ilişkilerde özgürlük ve sınırlılık alanlarının netleşmesini, dünyanın sadece kendi etrafında dönmediğini, başkalarının da haklarına saygı gösterilmesi gerektiğini öğrenirler. Onaylanan davranışlar sınırları belirler, çocuklar hangi yoldan ilerlemesi gerektiğini ve standartları bu sayede anlarlar. Böylece ebeveynlerinin kurallarını ve sınırlarını zamanla içselleştirirler.

Çocukların sınırları zorlamaları her ne kadar ebeveynleri zor durumda bıraksa da çocuklar bu sayede ne kadar ileri gidebileceklerini, sonucunda nelerin olacağını, onlardan nelerin beklendiğini keşfetmek isterler. Ebeveynlerin tutarlı davranışları çocukların kendi sınırlarını netleştirmesini sağlar. Böylece dış dünya tehdit olmaktan çıkar, güvenli bir yer olarak algılanır. Tutarsızlık ise çocukta ebeveyne karşı güvensizlik doğurur, ne yapacaklarını bilemeyen çocuklar ikilemde kalır ve uzun vadede sosyal ve duygusal problemler yaşamalarına yol açabilir.
Peki ebeveynler olarak çocuklara kural koyarken nelere dikkat etmeliyiz?

Öncelikle kurallar çocuğunuzun gelişim dönemine uygun olmalıdır. Örneğin, çocuğunuz ilkokul çağındaysa her gün bir çizgi film izleme gibi somut kurallar koymanız gerekir. Ergen bir çocuğunuz varsa saygı duymak, adil olmak gibi soyut kavramlarla birlikte kurallar anlatılabilir. Yaş değiştikçe kuralların içerikleri de değişecektir. Küçük kardeş akşam 21:00’de yatağa giriyorsa evin büyük kardeşinin aynı saatte değil biraz daha geç saatte yatabilmesi gibi.

KURALLARLA İLGİLİ 8 İPUCU

1- Kurallar anlaşılır ve net olmalıdır. İstenilenin karmaşık olması, çocuğun ne dendiğini anlayamamasına ve kuralı hayatına geçirememesine sebep olacaktır. Ayrıca kural sayısı mümkün olduğunca azaltılmalıdır. Kuralların fazlalığı çocuğun sürekli kısıtlanma hissini yaşaması riskini de beraberinde getirir. Bu sebeple sizler için olmazsa olmaz kuralları belirlemeniz gerekir.
2- Kuralları koyarken anne ve babanın birlikte karar vermesi ve kuralı karşılıklı tutarlı bir şekilde uygulamaları önemlidir. Hatta kuralı koyarken çocuğun da fikri ve onayı alınabilir. Sonuçta kuralı çocuk uygulayacaktır. Güçlü taraf olan yetişkinin kafasına göre kural koyması ve sürekli çocuktan bu kurallara itaat etmesinin istenmesi çocuğu dinlenmeyen, engellenen, değersiz bir nesne haline getirebilir. Kurallar inandırıcı, mantıklı ve geçerli bir nedene dayandırılmalı ve arka plandaki neden çocukla paylaşılmalı. Bu bir hafta sonu aile paylaşım toplantısında dile getirilebilir. Her bireye söz hakkı tanınarak düşüncelerini beyan etmesi kuralın benimsenmesi adına önem taşır.
3- Kuralların uygulanmasında tutarlılık önemlidir. Kurallar ebeveynin o anki duygu durumuna göre bazen uygulanıyor bazen uygulanmıyorsa, çocuk için kafa karıştırıcı bir hal alır. Aynı zamanda kurala uyulmadığında çocuk ne olacağını da bilmelidir. Farklı farklı uygulamalar, verilen sözlerin tutulmaması ebeveynin yetkinliğine zarar verir ve güveni sarsar. 4- Kurallar konusunda öncelikle ebeveynler model olmalıdır. Doğal olarak uygulanan kurallar daha çabuk içselleştirilerek hayata geçirilir. Çocuklar kulaklarıyla duyarak değil gözleriyle gözlemleyerek öğrenirler.
5- Çocuklara yapmaması gerekenleri yaptıklarında uyarmak yerine, yapması gerekenleri yaptıklarında teşvik edip pekiştirmek daha doğru bir davranıştır.
6- Kurallar bir tabu olarak algılanmamalı, işe yaramayan ve gelişimi desteklemeyen kurallar derhal yenisiyle değiştirilmeli veya tamamen kaldırılmalıdır. Sonuçta kurallar çocuk gelişimi için bir araçtırlar ve amaç haline getirilmemelidirler.
7- Kuralları hatırlatmak amacıyla somutlaştırmak için küçük çocukların görebileceği bir yere resimlerden, şekillerden, sembollerden yararlanarak somut hale getirerek asmak, yaşı büyük olanlarda ise uygun olduğu durumlarda karşılıklı imzalayarak yazılı hale getirmek daha sonradan çıkabilecek anlaşmazlıkların önüne geçecektir.
8- Kurallarla ilgili olarak hayır demeyi bilmemiz ve net bir şekilde nasıl diyeceğimize özen göstermemiz gerekir. Çocuğun göz hizasına inilerek, söylenilmek istenenin kararlı ve sakin bir şekilde, uygun bir dille ve kısa olarak çocuğa söylenmesi uygundur. Net olmak; bağırıp çağırmak, öfkeyle söylemek, yüksek sesle veya sert bir şekilde söylemek, söylenmek demek değildir.
Sonuç olarak, kuralların uygulanması çocuklarla kuracağımız ilişkilerin kalitesiyle orantılıdır. Aile içinde olumlu, sıcak, güvenli, sevgi dolu bir ortamın oluşturulması, çocukların ebeveynlerin otoritelerine saygı göstermelerine ve kuralları daha kolay kabul etmelerine zemin hazırlayacaktır.
Sağlıcakla kalın...