Çocuk Gelişimi
Çocuklarda Duygusal Sağlamlık Oluşturma ve İyi Oluş Hali
3 Şubat 2023
Güvenli bağlanma ile çocuğun iyi oluş hali kol kola ilerler.
Ömer Akgül
Ebeveyn, bebeğin ihtiyaçlarını gözlemlemeli, fark etmeli ve sağlıklı bir ruh hali içerisinde “mükemmel ebeveynlik” yerine “yeterince iyi bir ebeveynlik” anlayışını benimseyerek hareket etmelidir.
Çocuklarda duygusal sağlamlık için birincil bakım verenin,çocuğuyla güvenli bir bağ kurmuş olmasını gerektirir ki bu zemindir. Bu bağ; çocuğun duygusal, ve fiziksel gereksinimlerini anlamak, ve bunlara zamanında ve doğru şekilde cevap vermeyi içerir. Yaşamlarının erken dönemlerinde "güven hissi ile bakımverenlere bağlanmış" çocukların hem "bireysel/kişisel hayatlarında/yaşamlarında" hem de kişilerarası ilişkilerinde daha sağlıklı oldukları gözlenir. Güvenli bağlanma ile çocuğun iyi oluş hâli kol kola ilerler. Çocuğun duygusal istismara veya duygusal ihmale maruz kalmaması gerekir. Bu sebeple çocuğun mizacına ve gelişim dönemine ait gereksinimlerine dair içgörüye sahip olmak gereklidir. Anne babaların ebeveynlik içgüdülerine iç güdülerine ek olarak çocuk gelişimine dair bilgiler edinmeleri, farkındalıklarını artırmaları ve öğrendiklerini uygulamaları, çocukların psikolojik anlamda sağlıklı olmalarına çok önemli katkılar sağlar.
1-Çocuklarda psikolojik sağlamlık nedir? Nasıl oluşur?
Psikolojik sağlamlık; güç durumlarda olumlu sonuç elde edebilme, gelişimini devam ettirebilme ve bu güçlüklere iyi uyum sağlayabilme olarak tanımlanabilir. Ayrıca, herhangi bir güç durumla karşılaşıldığında yılmamaktır ve tıpkı bir beceri gibi süreç içinde geliştirilebilir. Psikolojik sağlamlığın gelişimine yardımcı olan içsel faktörler çocuğun kendine ait beceri setini içerirken, dışsal faktörler aile ve sosyal çevreyi içerir. Her ikisinin de doğru destekle geliştirilmesi mümkündür.
2- Psikolojik sağlamlık hangi süreçte şekillenmeye başlar? Çocuğun mizacını nasıl etkiler?
Psikolojik sağlamlık, anne karnından itibaren şekillenmeye başlayan bir süreçtir. Ebeveynlerin bu bilinçle hareket etmeleri, çocuğun dünyaya gelmesinden sonra da çok daha güçlü bir biçimde çocuk üzerinde etkisini gösterir. Psikolojik sağlamlık; mizaç, dayanıklılık, sosyal yeterlik, başa çıkma kavramlarından farklıdır. Mizaç, psikolojik sağlamlık için koruyucu faktör olarak karşımıza çıkar.
3- Ebeveyn, güvenli bağı oluştururken çocuğun duygusal ve fiziksel gereksinimlerini nasıl anlar, bu gereksinimlere örnekler verebilir misiniz?
Bahsedilen güvenli bağ, anne ve bebek arasında oluşan sözsüz iletişimin bir bağıdır. Annenin bebeği emzirmesi, bebek ile kurulan göz teması, bebeğin anlamadığı düşünülse bile, annenin bebeği ile duygu ve düşüncelerini paylaşması anne ile bebek arasındaki bağı güçlendiren örnekler arasındadır. Annenin kurduğu bağ, bonding ‘bağ kurma’ olarak adlandırılır. Bu bağı kuran annenin çocuğunda oluşan hâl ise güvenli bağlanmadır. Burada çocuk, ataş gibi annesine bağlanır ve kendisini annesine ilişik hale getirir. Zamanı geldiğinde ataşın ayrılması gibi annesinden ayrılır ve sağlıklı olan da budur.
4- Ebeveyn, güvenli bağlanma aşamasında çocuğa nasıl doğru cevaplar verir?
Ebeveyn ya da bakım veren kişi öncelikli olarak kendi ihtiyaçlarının da farkında olmalı ve bunları karşılamalıdır. Güvenli bağ için ebeveynin kendi ihtiyaçlarını karşılaması, bebeğin ihtiyaçlarını fark etmesi kadar önemlidir. Çünkü ancak bu şekilde hem fiziksel hem de duygusal ihtiyaçlarını hem de bebeğinin ihtiyaçlarını fark edebilir. Ebeveyn, bebeğin ihtiyaçlarını gözlemlemeli, fark etmeli ve sağlıklı bir ruh hali içerisinde “mükemmel ebeveynlik” yerine “yeterince iyi bir ebeveynlik” anlayışını benimseyerek hareket etmelidir.5- Ebeveyn, çocuğunun iyi oluş halini nasıl anlamalı ve yorumlamalı? Bu konuda ebeveyne düşen görevler nelerdir?
Ebeveynler çocuklarını yetiştirirken, yalnızca zihinsel kapasite, öğrenme azmi, akademik başarı gibi bilişsel yönlerini önemsemeleri yeterli değildir. Bu özellikler önemli olmakla birlikte, yaşamdan doyum almak ve kendini mutlu hissetmek için bunlardan daha önemli olan; insan sevgisi, dostluk duygusu, yardımlaşma ve değer bilme, yaşama karşı coşku ve heyecan duyma, iyimser, umutlu olabilme gibi özellikleri geliştirmelerine yardımcı olmak da büyük önem taşımaktadır.6- Duygusal istismar veya duygusal ihmale maruz kalma nedir, hangi durumlarda gözlenir?
Duygusal istismar veya duygusal ihmale maruz kalma, çocuğun ihtiyaç duyduğu ilgiden, sevgi ve bakımdan mahrum kalması, bunun çocuk üzerinde psikolojik sorunlara neden olması durumudur. Bu, çocuğun özleştireceği bir figürün bulunmaması, duygusal paylaşımın olmaması, duygularının kabul edilmemesi, hareketlerinin kısıtlanması, çocuğa olumsuz özelliklerin yüklenmesi, kasıtlı olarak sözel ve davranışsal olumsuz uyarı verilmesi, izole edilmesi, reddedilmesi, korkutulması, haksız yere suçlanması, gelişimi konusunda uygun olmayan beklentilerin olması gibi tutumları kapsar.
7- Psikolojik sağlamlık ve iyi oluş hali aynı şey midir? Bunlar, çocuğun şimdiki ve gelecekteki yaşamını nasıl etkiler?
Psikolojik sağlamlık, ; güç durumlarda olumlu sonuç elde edebilme, gelişimini devam ettirebilme ve bu güçlüklere iyi uyum sağlayabilme olarak tanımlanabilir. İyi oluş halinde ise ; çoğunlukla sağlık, güvenlik, sosyallik, eğitim ve çocuğun yaşamdan aldığı doyum gibi faktörler önceliklidir. Yani bu iki kavram birbirinden farklı gibi görünse de birbirini destekleyen kavramlardır. Yaşam kalitesi arttıkça, wellbeing yani “yaşıyor olmanın sevincini" hissetme artar. Hissedebilecekleri duygusal atmosferi çocuklara sunmak, beraber keşifler yaparak deneyimler kazanmak, hem ebeveyn hem de çocuk için yaşama sevinci ve yaşam enerjisini arttırır. Hayat ve sevgi dolu bir yaklaşım içinde olan bir ailede, wellbeing kendiliğinden artar. Böyle bir bakış açısıyla "kendisiyle, hayatla barışık ve uyumlu” olarak hayatını sürdürmek yine çok önemli ve anlamlıdır. Aile böyle olursa, anne ve babanın eseri çocuk da hayatı bu şekilde yaşar. Psikolojik sağlamlığı yüksek olan çocukların yaşam doyumları da yüksek olur.
*** Bu yazıda duygusal sağlamlık, psikolojik sağlamlık, psikolojik esneklik aynı anlamlarda kullanılmıştır.
Dr. Öğretim Üyesi Ömer Akgül
Sağlık Bilimleri Üniversitesi
Hamidiye Yaşam Bilimleri Fakültesi - Psikoloji Bölümü
Önemli Hatırlatma
Bu içerik ilgili uzman danışman tarafından izleyicilerimizi bilgilendirme amaçlı hazırlanmıştır. Kendinizin veya çocuğunuzun sağlığı ile ilgili her konuda, bir tıp doktoruna veya çocuk eğitimi ve psikolojisi alanında çalışan uzmanlara danışmanızı tavsiye ederiz.
İlgili Makaleler
Zorluklarla Başa Çıkma Yolları
Siz ve çocuğunuz yaşadığınız zorluklarla nasıl baş edebilirsiniz?
Çocuklarda Mahremiyet Eğitiminde Nelere Dikkat Edilmeli?
Çocuklara korku ve endişe yaratmadan, günlük yaşamın içinde mahremiyet eğitimi nasıl verilir?
Çocuğunuzun Yaşamını Kitaplar ile Zenginleştirin
Çocuk edebiyatı tüm gelişim alanlarını destekler, kültür aktarımı sağlar, çocuğa estetik ve edebi zevk kazandırır.
Çocuğa Kardeşi Olacağı Nasıl Anlatılır?
Aileye küçük yeni bir üyenin katılmasının her zaman heyecan ve mutluluk uyandıran bir olay olması tercih edilse de, özellikle tek çocuk sahibi aileler bu haberi baş tacı ettikleri ilk çocuklarına nasıl verecekleri hakkında sıkıntı yaşayabilirler.