Anne babalar, öğretmenlerden, kimi çocuklar için, ‘Küçük hatalar yapıyor, yapmasa aslında çok zeki’ cümlesini sıklıkla duymaktalar. Sınav kağıtlarına bakıldığında, bu çocuklar ya soruların sonunu okumamış ya yanlış okumuş ya da test usulü sınav ise yanlış kodlamış olabiliyorlar. Ne yazık ki, bu sebepler doğrultusunda da akademik başarıda düşüş yaşıyor ve çoğunlukla da çalışma ve başarmaya dair motivasyon kaybı yaşıyorlar. Bu çocuklar için ders ve sınav haricinde sarf edilen bir diğer sık söylem ise, sıklıkla eşya unutup kaybettikleri ve sakar oldukları yönünde, ancak unutmamak gerekir ki, bu sıkıntıları yaşayan çocukların büyük bir bölümünde sabırsızlık, aşırı hareketlilik, dalgınlık, yerinde duramama ve doğru destek verilmiyorsa, akranlarına zarar verici davranışlar da gözlemlenebilmekte.

DEHB Tanısı Uzman Tarafından Konulmalı

Bu durum dikkat eksikliği ve aşırı hareketlilik olarak tanımlanan bir soruna işaret ediyor olabilir. Ancak dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) olarak adlandırılan durumun var olduğunun söylenebilmesi için kimi kriterlerin belirli bir süre boyunca gözlemleniyor olması gerekiyor. Kriterler, bu yaşananların devamlı ve yaygın olması, çocuğun uyarılara rağmen davranışlarını kontrol edememesi, akademik başarıya, ilişkilerine ve bireysel gelişimine olumsuz yansımaları olması olarak özetlenebilir. Elbette bu durum kimi zaman, aile tutumları, akran etkisi, sınırsız ortamda yetişmiş olma ve çocuğun kural tanımaması sonucu ortaya çıkan belirtiler ile karıştırılabilmekte. Aile tutumu veya sınırsız ortamın etkisi ile ortaya çıksa dahi, ileriki yaşlarda daha büyük olumsuz etkilere maruz kalınmaması adına müdahale gereklidir. Ancak DEHB ile yetiştirilme ve duygusal süreçler sonucu yaşanan dikkat dağınıklığı ve aşırı hareketlilik hali birbirinden farklı ve dolayısı ile müdahale yöntemleri de ayrışan süreçlerdir.

Dikkat Eksikliği Yoğunluklu DEHB Olduğuna Dair İpuçları Neler Olabilir?

Ayrıntılara özen göstermez ya da gözden kaçırır, etkinliklerde dikkate dayalı hatalar yapar. Çoğu zaman ders dinlerken ya da biri konuşurken dikkatini sürdürmekte güçlük çeker. Doğrudan kendisine doğru konuşulurken dinlemiyormuş gibi görünür. (Öğretmenler bunu genellikle “Aklı başka yerde!” ya da “Hayallere dalıyor…” olarak tanımlarlar.) Genellikle kendisine veriler yönergeleri izleyemez veya verilen görevleri tamamlayamaz. Genellikle çalışma düzeni oluşturmakta güçlük çeker. Genellikle eşyalarına sahip çıkmakta güçlük çeker. Genellikle akademik görevlerle uğraşmak istemez; ödev gibi… Ödev süresince sık sık ayağa kalkar, söylenir, başka şeylerle ilgilenmek ister. Genellikle söylenen şeyleri unutur. (Evde diğer odadan bir şey getirmesi istendiğinde “Tamam.” der ve diğer odaya gider, ama dönüp “Ne istemiştin?” diye sorar. Anne/baba da genellikle “Sen beni dinlemiyor musun?!” diye söylenir.)

Hareketlilik ve Dürtüsellik Yoğunluklu DEHB Olduğuna Dair İpuçları Neler Olabilir?

Genellikle oturduğu yerde kıpırdanır; elleri veya ayakları sabit durmaz. Genellikle ders süresince oturamaz ve ayağa kalkmak için bahaneler üretir. Uygunsuz ortamlarda koşturur veya yüksek yerlere tırmanır. Sessiz bir biçimde oynamakta güçlük çeker. Genellikle aşırı konuşur. Sırasını beklemekte zorluk çeker. Genellikle başkalarının sözünü keser.

DEHB Varsa Ne Yapılmalı?

Anne baba ve öğretmenlerin tanı koymak, uygun müdahale programı geliştirmek gibi bir sorumluluğu yoktur. Ancak eğitimci ve ebeveynlerin çocukları anlamaya çalışmaları önem teşkil etmektedir. Yukarıda belirtilen iki ayrı gruba dair özellikler kimi zaman bir grup daha yoğun kimi zaman ise iki durum eş zamanlı olarak görülebilmekte. Ancak ev ve okul ortamında bu özellikleri taşıyan çocukları ‘yaramaz’ ya da ‘terbiyesiz’ olarak etiketlemek, okulda ve evde ceza vermek ve sürekli azarlamak çözüm değil. Hatta bu duruma (Sürekli azarlanma veya cezalandırılma) maruz kalan çocuklarda belirli bir süre sonra düşük benlik saygısı ve depresif belirtiler görülmeye başlanır. Dolayısıyla, başa çıkılamayan ve çocuğun hayatına dair işlev kaybı yaratan bir durum yaşanmakta ise bir uzman desteği mutlaka gereklidir.

Bunun yanı sıra ailenin DEHB sorunu yaşayan çozuğa verebileceği destekleri şu şekilde sıralayabiliriz:

"Şimdiki çocuklarda bir sürü sorun var, bizim zamanımızda böyle miydi" demeyelim ve bu durumun yapısal bir durum olduğunu unutmayalım.

Ev ve okul dışında çocuk sevdiği, ilgi duyduğu düzenli ve yoğun fiziksel aktiviteye başlatılabilir.

Gün içerisinde, mümkünse okuldan sonra, eve dönmeden ve ödeve başlamadan evvel yürüyüş, koşma, sokakta oyun gibi hem eğlenceli hem de enerjisini sağlıklı bir yol ile boşaltabileceği alanların oluşturmak. Ne yazık ki çoğu aile “Soğuk, üşür.” deyip, çocukları kışın evlere kapatıyor ve sonra camlar kırılıp, sınıfta dolandıkça da çocuklar azar işitebiliyor.

Bu çocukların diğer temel sıkıntısı organize olamamak. Dolayısıyla, onlara eğlence ve çalışma zamanları ile ilgili kısa vadeli hedefleri barındıran çalışma programları yapmak, yani zamanı nasıl yönetecekleri adına onlara destek olmak gerekmektedir.

Öğretmen desteğiyle soruların parça parça okunması, önemli yerlerin işaretlenmesi gibi çalışma ve sınav sırasında odaklanması gereken alanlara dair taktikler vermek bu özellikteki çocuklara yardımcı olacaktır. 

DEHB tanısı alacak özellikteki çocuklar ellerinde olmadan yerlerinde duramıyorlar ya da soruları sonuna kadar okuyamıyorlar. Okul, ev ve uzman desteği ile hem ilişkisel hem de akademik sorunların kolaylıkla çözülebildiğini unutmayın. Burada işin büyük bölümü aileye düşüyor.

Her sosyo ekonomik düzeyde aile enerjisi yüksek çocukların bu enerjilerini boşaltacakları alanlar mevcut. DEHB'li çocukların sağlıklı gelişmeleri adına ebeveynler başta olmak üzere çevresindekiler onunla yürüme, koşma, bisiklete binme gibi basit aktiviteler yapabilir.