Ebeveynler Çocuk ve Teknoloji İlişkisinin Neresinde?

Okul öncesi dönemde, çocuklar bebeklikten çıkarak kendilerini, ebeveynlerini ve çevresini algılama sürecine girer, duygularının farkına varır ve yetilerini geliştirir. Bu dönemde eğitim ve çocuğa kazandırılabilen olumlu nitelikler, hayatı boyunca çocuğun mutlu, sağlıklı ve başarılı olmasını sağlar. Çocuğa bu nitelikleri kazandırabilmek, onu tanımak, anlamak ve ona göre davranış sergilemekten geçer. Dolayısıyla ebeveynlerin, çocukların gelişim aşamalarını dikkate alarak bilinçli yaklaşımlarda bulunmaları gerekir. Ebeveynlerin sıklıkla kullandığı olumlu pekiştireçler, olumlu bir uyaranla sağlanır. Bu olumlu uyaranlar doğrudan durumla ilişkili bir biçimde iletildiği için davranışın görülme sıklığının artmasına katkıda bulunurlar. Çocuğu olumsuz uyaranlardan korumak, sorumluluğunu yerine getirdiğinde övgü verilmesi, iyilik yaptığında ise çocuğa sarılmak gibi olumlu uyaranları pekiştirmek ebeveynlerin en önemli sorumluluklarıdır.

Teknoloji Kullanımının Çocuklar Üzerindeki Etkisi

Teknoloji kullanımı özellikle salgın döneminde oldukça artış göstererek vazgeçilmezlerimiz haline gelmeye başladı. Teknolojinin bilgi edinme, eğitim alma gibi doğru kullanımıyla çocuklar, dijital oyunlarla zaman yönetimi, mesajları doğru şekilde algılama, eleştirel düşünme, stres durumlarında kendilerini yönetebilme gibi olumlu davranışları öğrenebilir. Ancak teknolojinin sınırsız, denetimsiz, amaçsız yanlış ve aşırı kullanımı özellikle okul öncesi ve okul çağındaki çocuklarda dikkat eksikliği, saldırgan davranışlar, fiziksel hareketsizliğe, obezite ve uyku problemlerine yol açabilir. Ayrıca, okul öncesi dönemde teknolojinin yanlış ve aşırı kullanılması bilişsel, sosyal ve duygusal gelişimlerinde gecikmelere de sebep olabilir. Özellikle 0-3 yaşları arasında teknolojik cihazlarla tanışan ve bu cihazlarla kontrolsüz zaman geçiren çocuklarda, konuşma geriliği gibi sağlık problemleri gözlenebilir, bir hedefe odaklanma ve duygularını yönetmede zorlanabilir.

Ebeveynlerin Rolleri

Ebeveynlere çocuklara teknolojiyi nasıl ve ne kadar süre kullanacaklarını öğretme ve yönetme gibi konularda çok büyük bir sorumluluklar düşer.

Ebeveynlerin teknolojik cihazları kullanabilmesi, içerik ve oyunlarla ilgili bilgi sahibi olması, sosyal platformları tanıması, çocuğuyla yakın ilişkiler kurabilmesi için gereklidir. Bu yaklaşım çocuğun dijital dünyaya dair farkındalığını artırırken, ebeveynin de tehlikeli dijital oyunları oynanmasını ve sosyal medya arkadaşlıkları kurulmasını önlemesini sağlar. Ebeveynler tarafından çocuğun neyi ne kadar süre izlediğinin ve bu izlediklerinden ne kadar etkilendiğinin takip edilmesi çocuğun gelişimi açısından büyük öneme sahiptir. Bu konuda ebeveynlerin farkındalıklarının çok yüksek olması ve çocuklara doğru ve sağlıklı bir rol model olmaları gerekir. Çünkü çocuklar birçok davranışı ebeveynlerinden görürler, onları taklit ederler ve öğrenirler. Örneğin elinden çok telefonu düşmeyen bir ebeveynin telefonun çok kullanılmasının olumsuz sonuçlarını çocuklarına kavratması mümkün değildir.

Çocukların bazı davranışlarının pekiştirilmesi için teknolojik cihazların ödül veya ceza olarak da kullanıldığı da görülmektedir. Örneğin yemeğini bitiren bir çocuğa teknoloji kullanımın ödül olarak sunulması ya da odasını toplamayan bir çocuğun teknolojik cihazlardan uzak tutulması gibi cezalar kesinlikle verilmemelidir. Teknoloji kullanımının neden yapıldığı veya hangi işimize yaradığı durumu çocuklara bu tür uygulamalarla doğru bir şekilde kavratılamaz.

Çocuklar maalesef okulda, sokakta, televizyonda, internet ortamında yaşlarına uygun olmayan, kalitesiz içeriklerle karşılaşabilmektedir. Bu gibi durumlarda “bu içeriklerin yaşlarına uygun olmadığını”, “bu tür içeriklerin kendisini olumsuz yönde etkileyebileceğini” açıklamak gerekir. Aslında çocuklar da içeriklerle karşılaştıklarında yaşlarına uygun olup olmadıklarını anlarlar. Önemli olan çocuğa bu durumda ne yapması gerektiğinin öğretilmesidir. Çocuktan içerik sakıncalı ise uzaklaşması ya da kapatması istenir. İlgisi devam ediyorsa sakıncaları anlayacağı şekilde ifade edilerek uzaklaşması sağlanır. Sonrasında neden ilgisini çektiği, merak ettiği bir şeyin olup olmadığı gibi konuları konuşarak öğrenmek gerekir. Geçici ve sadece merak odaklı bir durumsa takibi devam ettirmek, sanılan kadar basit değilse de bu konuda profesyonel bir destek almak daha yararlı olur.

Çocuk kullanımını takip eden ve sınırlayan uygulamalar olsa da, çocukların fırsat bulduklarında istedikleri içeriğe ulaşabilecekleri ya da farklı ortamlarda kontrolsüzce maruz kalabilecekleri de göz önünde bulundurulmalıdır. Çocukla güçlü ve güvenilir bir iletişimin geliştirebildiği ortamların hazırlanması bu nedenle oldukça önemlidir. Örneğin çocukların heyecan duydukları herhangi bir oyuna, oyuncu veya izleyici olarak katılım sağlandığında oyunun içeriği hakkında bilgi sahibi olma, o oyun ve diğer oyunlar hakkında sohbet etme imkânı yakalanır.

Bununla birlikte ebeveynlerin çocuklarıyla doğada ve evde daha fazla vakit geçirmeleri, kitap okumaları, birlikte kutu ve geleneksel oyunlar oynamaları çocukların gelişimleri açısından oldukça önemlidir. Ailesiyle çok zaman geçiren ve sağlıklı iletişim kuran çocukların özgüvenleri artar, sosyal becerileri gelişir.

Günümüz şartlarında çocukları dijital dünyadan tamamen uzaklaştırmak çok mümkün değil. Ebeveynlerin seçici davranması, içeriklerle ilgili hassasiyetlerini çocuğa aktarması, içeriklerle ilgili duygu ve düşüncelerini ifade edebilmesi için çocuklarını desteklemeleri önemlidir. Çocukların internetten iyi bir şekilde yararlanması isteniyorsa, çocuklar merak ve araştırmayı teşvik eden doğru içeriklere yönlendirilmelidirler.